Psychoterapia poznawczo-behawioralna (ang. CBT - Cognitive Behavioral Therapy) jest zbiorem różnych terapii mających wspólne podwaliny teoretyczne, tłumaczące dysfunkcjonalne zachowania i emocje jednostki w oparciu o teorię uczenia się i mediacyjną rolę procesów poznawczych. W psychoterapii poznawczo-behawioralnej dąży się do zmiany sposobu myślenia klienta (aspekt poznawczy) oraz jego zachowania (aspekt behawioralny), przyczyniając się tym samym do poprawy jego samopoczucia. Cel ten osiąga się dzięki wspólnemu wysiłkowi służącemu zidentyfikowaniu i zrozumieniu problemu klienta w kontekście związku występującego między jego myślami, emocjami i zachowaniem oraz poprzez zastosowanie adekwatnych do problemu technik terapeutycznych. Charakterystyczną cechą psychoterapii poznawczo-behawioralnej jest to, że skupia się na problemach i trudnościach występujących „tu i teraz”, nie skupiając się nadmiernie na przeszłości i przeszłych objawach. Psychoterapia poznawczo-behawioralna należy do metod dyrektywnych, zakładających współpracę klienta z psychoterapeutą, którego główną rolą jest wyjaśnianie, motywowanie, wspieranie oraz dostarczanie konkretnych narzędzi i umiejętności. Psychoterapeuta i klient wspólnie ustalają punkt widzenia danego problemu, po czym określają precyzyjne cele terapii, jej czas oraz dobór konkretnych strategii terapeutycznych, których działanie jest stale weryfikowane. Jednym z ważniejszych elementów tej formy psychoterapii są zadania praktyczne, służące sprawdzaniu zmian w życiu codziennym oraz sytuacjach będącymi wyzwalaczami negatywnych emocji, uczuć i zachowań. W uzasadnionych przypadkach niezbędne jest uzupełnienie psychoterapii leczeniem farmakologicznym (po wcześniejszej konsultacji z psychiatrą).

 

Spektrum zastosowań psychoterapii poznawczych i behawioralnych jest bardzo szerokie. Są one stosowane w psychoterapii indywidualnej, grupowej, rodzinnej i terapii par. Pomimo tego, iż psychoterapia poznawczo-behawioralna opiera się na spójnych założeniach zdarza się, że niektórzy psychoterapeuci używają do określenia siebie takich nazw jak psychoterapeuta poznawczy, behawioralny, poznawczo-behawioralny lub psychoterapeuta racjonalno-emotywny. Bierze się to stąd, iż w ramach psychoterapii poznawczo-behawioralnej mieszczą się różne nurty, w których psychoterapeuci się szkolą i które praktykują.

 

Psychoterapia poznawcza skupia się głównie na przekonaniach kluczowych (np. „jestem do niczego”, „nikomu nie warto ufać”, „świat jest podły”), pośredniczących (np. „jeśli będę wszystkim przytakiwał, to będę lubiany i szczęśliwy”) i automatycznych myślach. Kolokwialnie rzecz ujmując, istota psychoterapii poznawczej zawiera się w twierdzeniu „czujesz się i działasz tak, jak myślisz”. Celem jej jest nauczenie się racjonalnego oceniania zdarzeń, a także zmiana dysfunkcjonalnych przekonań, prowadząca do poprawy nastroju i zmiany dotychczasowego zachowania. Wedle teorii poznawczej zachowanie człowieka jest skutkiem spostrzeżenia danego zdarzenia oraz jego interpretacji, dokonywanej w oparciu o posiadane przekonania. Nieracjonalność przekonań prowadzi zaś do doświadczania nieprzyjemnych i trudnych do zaakceptowania stanów. Irracjonalnymi przekonaniami są na przykład: „wszyscy powinni mnie kochać”, „zawsze muszę robić wszystko w 100% dobrze”, czy „moja wartość zależy od ilości osiąganych sukcesów”. Psychoterapia poznawcza dąży więc do zmiany dysfunkcjonalnych przekonań, aby bardziej racjonalnie i w adekwatny sposób oceniać zdarzenia dziejące się wokół nas. Do technik stosowanych w psychoterapii poznawczej należą m.in. dialog sokratejski, skalowanie i dekatastrofizacja.

 

Psychoterapia behawioralna opiera się na prawach uczenia się, a w szczególności na zasadach warunkowania. Jej celem jest zmiana wyuczonych, nieprzystosowawczych reakcji na nowe, bardziej funkcjonalne i akceptowane społecznie. Psychoterapia behawioralna kładzie główny nacisk na zachowanie człowieka, analizując je w kategoriach bodziec-reakcja. W przypadku wystąpienia nieadekwatnego do sytuacji zachowania dąży do jego modyfikacji za pomocą specyficznych dla siebie technik, do których należą m.in. trening relaksacji, ekspozycja, systematyczna desensytyzacja, czy trening asertywności. Psychoterapeuci poznawczo-behawioralni i racjonalno-emotywni używają zestawu różnych technik, służących zmianie myśli, emocji i zachowań.

 

Podsumowując, bez względu na reprezentowany przez psychoterapeutów nurt, wszystkie wymienione wyżej podejścia są elementami składowymi współczesnej psychoterapii poznawczo-behawioralnej. Psychoterapia poznawczo-behawioralna jest obecnie najlepiej naukowo udokumentowaną formą psychoterapii i zdobywa uznanie w coraz szerszym gronie osób chcących nieść profesjonalną pomoc innym, jak i wśród samych klientów, ze względu na jej przejrzyste i przyjazne reguły oraz swoją skuteczność.